Noord-Hollandse Waarderingskaart voor stolpboerderijen aangeboden aan de provincie Noord-Holland

Stolpenwaarderingskaart toont aan: alle stolpen verdienen maatwerk

De stolp is hét landschappelijk icoon van Noord Holland. Onderzoek naar bijna 5.000 oude stolpboerderijen levert verassende ontdekkingen en waardevolle inzichten op. Conclusie: elke stolp verdient onze bijzondere aandacht, niet één ervan verdient het achteloos te worden gesloopt. De onderzoekers van adviesorganisatie MOOI Noord-Holland raden de overheid aan om stimulerend beleid in te richten en om de eigenaren desgewenst maatwerk en hulp te bieden bij instandhouding en benutting van deze unieke gebouwen en erven.

Ook raadt MOOI Noord-Holland de provincie en gemeenten aan om voor elke stolp die vóór 1966 is gebouwd, een sloopvergunning in te voeren. Dat betekent dat er overleg tussen de eigenaar en de gemeente plaatsvindt voordat besloten wordt of een stolp gesloopt mag worden. Op die manier kan men het benodigde maatwerk bieden en alternatieve opties voor een sloop verkennen.

Hoe staat het met de stolp?

MOOI Noord-Holland inventariseerde in opdracht van de provincie Noord-Holland alle 4846 resterende historische stolpboerderijen en deed verrassende ontdekkingen. Het bleken er iets meer te zijn dan tot nu toe gedacht. De onderzoekers vonden onbekende pareltjes, stelden bijzondere deelcollecties samen en categoriseerden de gehele collectie op basis van landelijke uitgangspunten voor waardering van de cultuurhistorische waarde. Een flink aantal stolpen wordt voorgedragen om als monument te worden aangewezen. Bovendien kwamen de onderzoekers tot een genuanceerd en breed gedragen pakket aan voorstellen en maatwerk om zorgvuldige omgang met elke stolp te stimuleren.

MOOI Noord-Holland is bij dat onderzoek geholpen door tal van particuliere stolpeigenaren en allerlei organisaties: Archeologie West-Friesland, Bond Heemschut, de Vrije Universiteit, lokale en regionale historische verenigingen, gemeenten, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Landschap Noord-Holland. Een voor Nederland ongekend rijke samenwerking met een overweldigende oogst aan nieuwe kennis en draagvlak.

Werkwijze inventarisatie

Na degelijk voorbereidend onderzoek en het digitaliseren van de kadastrale kaart uit 1832, zijn door het zogenaamde stolpenteam alle stolpen geïnventariseerd. Als basis voor het veldwerk werd een kaart gebruikt die MOOI Noord-Holland eerder al had gemaakt op basis van de Beeldbank van de Boerderijenstichting Noord-Holland, die nog niet volledig was. Vanaf de openbare weg is elke stolp gefotografeerd en overal is een brief in de bus gedaan met informatie over de inventarisatie en het verzoek om eventueel extra informatie aan te leveren. Daar kwamen overwegend positieve reacties op.

Het stolpenteam trof onderweg 114 historische stolpen aan die nog niet bekend waren uit eerdere inventarisaties. Ook waren er inmiddels tientallen stolpen gesloopt en vond men meer dan duizend stolpen die na 1965 veelal als woning zijn gebouwd. In sommige gevallen bleek de stolpboerderij op een hele andere plaats te staan dan men eerder dacht.

De onderzoekers hebben goed naar het stolpenerf gekeken en er is een rijke verzameling prachtige erven geregistreerd. Het team sprak met talloze trotse stolpeigenaren, werd vaak gevraagd naar de reden van de inventarisatie, stuitte soms op kritiek maar werd ook geregeld op de koffie gevraagd bij stolpeigenaren om oude foto’s en krantenknipsels te bestuderen en verhalen te horen. Waardevolle kennis die in de kaart is samengebracht en nog jaren van dienst kan zijn om deze bijzondere collectie gebouwen te koesteren.

Noord-Hollandse waarderingskaart voor stolpboerderijen

Het eerste wat opviel: hoeveel de stolpen ook met elkaar gemeen hebben, er zijn toch ook heel grote verschillen. Daarom stelde MOOI Noord-Holland op basis van alle verzamelde informatie vier thematische collecties samen, en elke stolp kan in meerdere collecties vallen:

  • Collectie De Stolp in het Landschap
  • Collectie Het Bijzondere Stolperf
  • Collectie De Stolpboerderij als Gebouw
  • Collectie Stolpenverhalen

Aan iedere collectie heeft MOOI Noord-Holland in samenspraak met haar partners specifieke beleidsadviezen en mogelijke acties van de provincie of gemeenten gekoppeld.

De Collectie De Stolpboerderij als Gebouw omvat alle historische stolpen plus de nieuwbouwstolpen die op een historische locatie zijn gebouwd. De staat van onderhoud heeft niet meegewogen bij de indeling in ordes.

  • Orde 1: Monumentwaardig.
  • Orde 2: Karakteristieke/beeldbepalende stolp.
  • Orde 3: De grote groep historische stolpen (voor 1966).
  • Orde 4: Nieuwbouw (na 1965) op een historische plek buiten stedelijk gebied.
  • Orde 5: Nieuwbouw (na 1965) op een historische plek binnen stedelijk gebied.

De stolpenwaarderingskaart, met de verzamelde foto’s en informatie, is voor iedereen in te zien via de website van de provincie. Ons beleidsadvies en methodiek vind je hier.

Veelgestelde vragen

Is mijn stolp een historische stolp?

In dit onderzoek is de term historische stolp aangehouden voor iedere stolp ouder dan 1966. Het kan natuurlijk zijn dat een nieuwere stolp een oudere vierkantsconstructie heeft. Als dat zo is, kunt u dat doorgeven via stolpenkaart@mooinoord-holland.nl

Waar kan ik zien in welke orde mijn stolp valt?

De stolpenkaart, met de verzamelde foto’s en informatie, is vanaf begin 2022 voor iedereen in te zien via de website van de provincie.

Kan mijn stolp zomaar als monument aangewezen worden?

Nee, niet ‘zomaar’. Het gaat er om of uw stolp van groot publiek belang is, waardoor een overheid het belangrijk vindt om hem te bewaren voor de toekomst. Het aanwijzen van een gebouw als gemeentelijk, provinciaal of rijksmonument gebeurt altijd stapsgewijs en u wordt daarvan op de hoogte gehouden. Als u daartoe toestemming geeft, wordt uw stolp bezocht door onderzoekers die het interieur, het gehele exterieur en het erf inventariseren.

De waarde van de stolp wordt uitgedrukt in de volgende waarden: cultuurhistorische waarde, stedenbouwkundige/landschappelijke waarde, architectonische waarde, gaafheid en zeldzaamheid.

Er wordt een redengevende omschrijving opgeteld en als er dan sprake is van monumentale waarden start de procedure tot aanwijzing. U kan daarop uw zienswijze indienen bij het Rijk, de provincie of de gemeente (afhankelijk van welke partij het voornemen tot aanwijzing heeft).

Wat betekent een monumentenstatus voor mijn stolp?

Een monument is een onroerende zaak die van algemene waarde is en die daarom door een overheid beschermd is tegen sloop, verval of oneigenlijke wijzigingen. Daarom zijn ingrijpende wijzingen aan het pand, die verder gaan dan regulier onderhoud in het zelfde materiaal, vergunningplichtig.

Uw aanvraag voor een omgevingsvergunning zal besproken worden met de gemeentelijke erfgoeddeskundige en de gemeentelijke erfgoedcommissie. De commissie kijkt of de ingreep die u wilt plegen voldoende rekening houdt met de monumentale waarden van de stolp.

Natuurlijk worden uw woonwensen, bedrijfsvoering en/of mogelijkheden voor verduurzaming serieus meegewogen bij de advisering. Als eigenaar van een monument kunt u soms aanspraak maken op subsidies voor het onderhouden van het pand.

Als mijn stolp een monument is, mag ik dan niets meer aan mijn stolp veranderen?

Hoewel er hogere eisen worden gesteld aan een eventuele verbouwing of verduurzaming van uw pand nadat het is aangewezen als monument, betekent dit niet dat u niets meer mag doen met uw pand. Aanpassingen en/of verbouwingen zijn nog steeds mogelijk wanneer een pand monument is, maar daarvoor is dan een omgevingsvergunning nodig.

Bij de aanvraag voor een vergunning zal de gemeente altijd de afweging maken tussen wat de eigenaar wenst en het behoud van de monumentale waarden van het pand.

Meer weten?

  • Heeft u vragen over of suggesties voor het onderzoek en de stolpenwaarderingskaart? Mail stolpenkaart@mooinoord-holland.nl
  • Heeft u vragen over uw stolp aan de stolpenconsulent? Mail stolp@mooinoord-holland.nl
  • Heeft u vragen over het stolpenbeleid van de provincie? Neem dan contact op met Beleidsadviseur Ernst van der Kleij (Sector RE&E van de provincie), via telefoonnummer: 06 – 18 60 94 19 of mail: kleije@noord-holland.nl

Bekijk hier het filmpje over stolpenstructuren dat het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland maakte over de stolpenstructuren uit de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie van provincie Noord-Holland.

Lees hier Landschap vol stolpen, het rapport over het borgen van provinciale stolpenstructuren in het omgevingsplan dat het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland maakte.

Lees hier Vierkant achter de stolp 2.0, het rapport dat het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland samen met de Boerderijenstichting in 2018 maakte over gemeentelijk stolpenbeleid.

Lees hier Kansen voor de stolp in Noord-Holland, het onderzoeksrapport dat MOOI Noord-Holland in opdracht van provincie Noord-Holland maakte over de bedreigingen en kansen bij het behoud van historische stolpboerderijen.