Paradijsvogels

Een rivier als ruimtelijke drager voor beleidsvisies is veelvuldig met succes toegepast. Zo is voor de Zaan in de jaren ’90 het Zaanoeverplan door de gemeente Zaanstad opgesteld en later in 2011 het ontwikkelingsplan Zaan/IJ. Mooi is dat de Gemeente Wormerland de samenwerking met Zaanstad heeft gezocht in de ontwikkeling van háár zaanoevers. Met het recentelijk opgestelde beeldkwaliteitplan Zaanoever als voorlopig hoogtepunt. Een imposant boekwerk van 142 digitale pagina’s. Dat de Wormerlandse Zaanoever vele kwaliteiten heeft wisten we natuurlijk al lang, maar om dit zo helder in waardes omschreven te zien doet deugd. Wormerland mag trots zijn op dit beleidsstuk, dat ook nog eens mooi aansluit op het ‘dijken, linten en paden’ van de Zaanse collega’s.

Trots is Wormerland ook op haar cultuurhistorie. Dit blijkt uit de erfgoednota ‘Erfgoed in ontwikkeling’ die, net als het beeldkwaliteitplan Zaanoever, de verhaallijnen opgesteld in 2017 als vertrekpunt heeft. Een nota die aan de hand van een ontwikkelmenu initiatiefnemers wil inspireren om het monument en de omgeving als basis te nemen voor een ontwikkeling. Voor de commissie een belangrijk handvat waarmee zij met initiatiefnemers het gesprek kan aangaan. Niet alleen over een monument maar ook over de waardevolle monumentale omgeving, zoals het cultuurhistorische landschap en bijzondere linten.

Dat een gesprek met de commissie bewoners in hun voordeel kan helpen, bewijst het voorbeeld in dit jaarverslag van de Engewormer 6. Op basis van zorgvuldig onderzoek bleek dat de waarde van het pand vooral gelegen was in de situatieve aspecten en niet zozeer architectonische. Hier is geadviseerd om, in plaats van een ingewikkelde restauratie, de woning te ontmantelen en te herbouwen. Hiermee konden én het noodzakelijke funderingsherstel én verduurzamingsingrepen plaatsvinden. Een win-win situatie.

Gevoelig is de aanvraag voor legalisatie van een verbouwde woonboot in Oostknollendam. Een situatie waar een oudere woonboot vervangen is door een geheel nieuwe in een met zwart hout omklede doos op het water. De oorspronkelijke boot was zeker geen schoonheid maar voegde zich met dakhelling, kleurgebruik en aanwezigheid van (boom)beplanting naar het dorpslint. In de nieuwe situatie, met alle tuinachtige beplanting verwijderd, ligt de woonboot nu open en bloot, nogal aanwezig in het weidse landelijke gebied. Het uitzicht dat de bewoners vanuit de boot hebben is natuurlijk magnifiek, maar qua landschappelijke inpassing is het nogal een vreemde eend (of zwarte zwaan)… En door de rechthoekige vorm ook niet refererend aan de landschappelijke schuren.

De basis van (alle) welstandsadvisering is of het bouwplan past in zijn omgeving. Dit is ook de reden dat een welstandsnota altijd een omschrijving geeft van de bestaande situatie. In tegenstelling tot een beeldkwaliteitplan of ontwikkelplan waar meer een nieuwe richting wordt aangegeven. Bij welstand geldt dat het eigenlijk altijd goed is als een ontwerp zich voegt in die bestaande karakteristiek. Voor iets wat een te grove inbreuk maakt op wat in de omgeving gebruikelijk is, een pimpelpaarse kleur bijvoorbeeld, of extreem achterstallig onderhoud, bestaat er een excessenregeling, dit is voor de meeste mensen vaak ook heel duidelijk. Juist de situaties hier tussenin geven de meeste discussie, binnen de commissie, maar ook met initiatiefnemers en soms met de buren daarvan. Een ongeschreven regel die wij daarbij gebruiken is de optelsom: als iets én qua kleur én qua materiaal én qua formaat afwijkt zal het zich steeds meer afzetten tegen de omgeving en roept dan weerstand op. De commissie probeert er dan in gesprek met de initiatiefnemer op te sturen dat er meer afstemming wordt gezocht met de bestaande context. Uitzondering hierop is indien er een ontwerp ligt van uitzonderlijke landschappelijke, stedenbouwkundige én architectonische kwaliteit. In de welstandsnota staat een hardheidsclausule die zegt dat wanneer een bouwplan afwijkt van de bestaande omgeving door bijzondere schoonheid wél aan redelijke eisen van welstand kan voldoen. Er kan door de commissie dan worden teruggegrepen op de algemene criteria in de welstandsnota. Dit vanuit de gedachte dat je wilt dat er ook (goed gemotiveerd) nieuwe kwaliteiten aan het bestaande kunnen worden toegevoegd en zelfs monumenten van de toekomst gebouwd kunnen worden. De paradijsvogels van de gebouwde omgeving.

Voor de commissie maakte de uitzonderlijke ligging van de woonboot ons voorzichtig: randje polder en zichtbaar vanaf alle kanten. Na het zien van het enthousiasme van de bewoners in een televisieprogramma dacht ik tegelijk: moet de Zwarte Zwaan misschien wel de paradijsvogel aan de rand van het dorp zijn?

Marlies van Diest

Voorzitter Adviescommissie Welstand en Monumenten Wormerland