Stolpenwijzer

Ga je een stolp kopen, verbouwen, restaureren, verduurzamen of herbestemmen? Hieronder tref je informatie aan over verschillende zaken waar je mee te maken kunt krijgen, zoals financiering, vergunningen en planologie, archeologie, architectuur en erf, cultuurhistorie, subsidies, verduurzaming en bouwtechnische vraagstukken.

Gemeente: elke gemeente heeft een eigen subsidieregeling. Soms hebben gemeenten financiële regelingen voor cultuurhistorisch waardevolle gebouwen. Je kunt contact opnemen met de gemeente of op de gemeentelijke website kijken voor informatie over subsidies, leningen en korting op de leges.

Restauratiefonds: het Restauratiefonds is een financiële aanbieder (zonder winstoogmerk) gericht op monumenten. Zij bieden diverse leningen en subsidies aan. De leningen en regelingen kunnen per gemeente en provincie verschillen op basis van de verschillende afspraken van het NRF met gemeenten en provincies.

Gespecialiseerde adviseurs: bijvoorbeeld banken, financieel adviseurs en makelaars. Zij kunnen je op weg helpen met vragen over financieringsmogelijkheden en kosten.

Provincie Noord-Holland: zijn er subsidies beschikbaar voor het onderhouden, restaureren, verduurzamen of herbestemmen van stolpboerderijen. Bekijk op de website van de provincie aan welke voorwaarden voldaan moet worden. Zie ook het Noord-Holland fonds voor monumenten.

Boerderijenfonds: het Boerderijenfonds is een landelijk stimuleringsfonds voor van agrarisch erfgoed dat wordt herbestemd in combinatie met verduurzaming en/of restauratie. Het fonds richt zich op herbestemmingsprojecten van historisch waardevolle boerderijen, die bijdragen aan een toekomstbestendig platteland.

Rijk: eigenaren van rijksmonumenten kunnen aanspraak maken op meedere subsidies, onder meer onderhouds- en herbestemmingssubsidies.

Loods herbestemming: de provincie Noord-Holland wil verval en leegstand van onder meer agrarisch erfgoed voorkomen, onder meer door de inzet van de loods herbestemming monumenten. De loods herbestemming verbindt bijzondere gebouwen (monumenten) aan initiatieven. De focus ligt op religieus, agrarisch en industrieel erfgoed. De loods werkt ook als adviseur op afstand mee aan de randvoorwaarden op het gebied van planologie, contracteren, exploitatie en financiering.

Gemeente: in veel gevallen heb je een omgevingsvergunning nodig voordat je een plan kan gaan uitvoeren. Soms moet de bestemming ook gewijzigd worden. Wat zijn de herbestemmingsmogelijkheden op basis van het beleid? Welke functies ziet de gemeente graag?

Om hier een goed beeld van te krijgen kun je bijvoorbeeld kijken naar het bestemmingsplan (zie hier onder de Steunpunt kaartviewer en ruimtelijke plannen), de structuurvisie, de welstands- en erfgoednota en beeldkwaliteitsplannen.

Er zijn verschillende procedures waarmee je een omgevingsvergunning kunt aanvragen. De procedure die je moet doorlopen hangt van je project en de gemeentelijke regels af. Je kunt te maken krijgen met een binnenplanse procedure, een binnenplanse afwijkingsbevoegdheid, de kruimelgevallenregeling, een uitgebreide procedure of een postzegelbestemmingsplan. Neem altijd contact op met je gemeente om te vragen of zij het plan aanvaardbaar vinden, welke ontwikkelingen zij graag zien, welke procedure van toepassing is en welke eisen en voorwaarden aan deze procedure zijn verbonden.

Steunpunt kaartviewer: voor veel erfgoed is de relatie tot de omgeving van groot belang. Voor het cultuurlandschap geldt zelfs dat het de ruimtelijke context vormt. De kaartviewer van het Steunpunt is een goed hulpmiddel om het Noord-Hollandse erfgoed in zijn (historische) context te beschouwen. Daarnaast bieden de kaarten een mooi overzicht van het (agrarisch) erfgoed in de provincie. Je kunt hier informatie vinden over bestemmingsplannen, landschappelijke structuren (zoals dijken en militair erfgoed), monumenten en beschermde gezichten, administratieve gegevens (zoals de BAG en het kadaster), landschapstypen en ondergrond en historische informatie (o.a. historische kaartlagen).

Ruimtelijkeplannen.nl: je kunt het bestemmingsplan van je gemeente ook vinden op ruimtelijkeplannen.nl. Hier kun je zien welke regels op jouw perceel van toepassing zijn. Deze regels kunnen (ingrijpende) gevolgen hebben voor het herbestemmings-/verbouwingsplan.

Stolpenkaart: deze kaart is door het Steunpunt Monumenten & Archeologie en de Boerderijenstichting samen gemaakt op basis van de beeldbank van de Boerderijenstichting en levert in één oogopslag veel kennis voor aanvragers, adviseurs en gemeenten over bodem, landschap, regels, historische kaartlagen, begrenzingen en administratieve gegevens.

Planoloog: een planologisch adviseur kan u helpen bij het opstellen van bestemmingsplannen en ruimtelijke onderbouwingen.

Stolpenconsulent: de stolpenconsulent helpt initiatiefnemers en/of eigenaren bij de transformatie van hun stolp met een stolpenadvies. Het stolpenadvies is een adviestraject op maat en beoogt de ruimtelijke kwaliteit bij transformaties te vergroten. Het stolpenadvies is vooral doeltreffend wanneer regels en uitgangspunten van de gemeente op gespannen voet staan met wensen en eisen van de initiatiefnemer en/of eigenaar, of wanneer een initiatiefnemer een ingrijpend ruimtelijk plan heeft waarvoor de gemeente een tegenprestatie als voorwaarde stelt. Past het plan naadloos binnen het gemeentelijk beleid? Dan heb je de stolpenconsulent niet nodig. Vraag je architect of bouwtechnisch tekenaar of er kan worden ondersteund bij de aanvraag van een omgevingsvergunning.

Provincie Noord-Holland: als jouw perceel in het buitengebied ligt is de provinciale ruimtelijke verordening (PRV) van toepassing. Past de ontwikkeling binnen de regels van de PRV? Kan de stolp bijvoorbeeld gesplitst worden? Past de functieverandering binnen het provinciale beleid? Ook zijn er regels voor de verbouwing, herbestemming, verduurzaming of restauratie van provinciale monumenten.

Overigens loopt de aanvraag voor een omgevingsvergunning en bestemmingsplanwijziging altijd via de gemeente. Bij planologische kwesties hoef je dus niet zelf contact op te nemen met de provincie.

Indien je perceel zich in het buitengebied bevindt én je een ingrijpend plan hebt of de bestemming wordt gewijzigd, kan je plan beoordeeld worden door de Adviescommissie Ruimtelijke Ontwikkeling (ARO).

Zie voor dit onderwerp ook sectie 7 – Verduurzaming

Adviseurs (architect, interieurarchitect, restauratiearchitect, constructeur, (restauratie)aannemer, bouwhistoricus): het maken van een (technisch) ontwerp voor gebouwen en bijgebouwen, het opstellen van bouwhistorische waarderingen, het maken van restauratieplannen en het uitvoeren van het plan.

Commissie ruimtelijke kwaliteit/welstandscommissie: de commissie ruimtelijke kwaliteit of welstandscommissie beoordeelt het plan aan de hand van de welstandsnota van de gemeente en brengt daarover een advies uit aan het gemeentebestuur. Het gemeentebestuur bepaalt daarna of je een omgevingsvergunning voor je plannen krijgt. De welstandsnota kun je vinden op de website van de gemeente. Sommige welstandsnota’s hebben specifieke objectgerichte criteria voor stolpboerderijen. Ga al vroeg in gesprek met de commissie. Je kunt (via de gemeente) al een afspraak maken met de commissie als het plan nog niet is uitgewerkt; dat maakt een open gesprek mogelijk met de specialisten in de commissie.

Monumentencommissie: als de stolp beschermd is al gemeentelijk-, provinciaal- of rijksmonument, of als je stolp in een beschermd dorps- of stadsgezicht staat, ga je in gesprek met de monumentencommissie over je plannen voor restauratie, herbestemming of verbouwing. In veel gemeenten wordt het monumentenadvies gegeven door de commissie ruimtelijke kwaliteit (gecombineerde welstands-en monumentencommissie). De monumentencommissie kijkt welke monumentale waarden de stolp heeft en weegt die af tegen de gevolgen van de voorgestelde ingrepen in het monument. Vaak dragen de adviseurs in de commissie vanuit hun ervaring tips en verbeterpunten aan voor je plannen.

Welke ingrepen in een monument vergunningsvrij zijn en voor welke je een vergunning moet aanvragen kun je opzoeken: https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2018/01/01/vergunningvrij

Gemeente: zie vergunningen, planologie en regels.

Provincie: zie vergunningen, planologie en regels.

Stolpenconsulent: de stolpenconsulent helpt initiatiefnemers en/of eigenaren bij de transformatie van hun stolp met een stolpenadvies. Het stolpenadvies is een adviestraject op maat en beoogt de ruimtelijke kwaliteit bij transformaties te vergroten. Het stolpenadvies is vooral doeltreffend wanneer regels en uitgangspunten van de gemeente op gespannen voet staan met wensen en eisen van de initiatiefnemer en/of eigenaar, of wanneer een initiatiefnemer een ingrijpend ruimtelijk plan heeft waarvoor de gemeente een tegenprestatie als voorwaarde stelt. Past het plan naadloos binnen het gemeentelijk beleid? Dan heb je de stolpenconsulent niet nodig. Vraag je architect of bouwtechnisch tekenaar om ondersteuning bij de aanvraag van een omgevingsvergunning.

Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg: de ERM heeft verschillende richtlijnen opgesteld voor het restaureren, onderhouden en verduurzamen van historische gebouwen.

De Boerderijenstichting, regionale/lokale archieven en historische verenigingen bieden veel kennis van stolpen uit de regio: wat zijn passende ingrepen bij deze stolp, wat zijn kenmerken van stolpboerderijen in deze regio? Denk aan dakspiegels, kleurstellingen en gevelindelingen. De Boerderijenstichting heeft bijvoorbeeld een publicatie over lichttoetreding bij stolpen: ‘De dans der daklichten’, maar ook een beeldbank met beeldmateriaal en informatie over het overgrote deel van de Noord-Hollandse stolpen.

Steunpunt kaartviewer: voor veel erfgoed is de relatie tot de omgeving van groot belang. Voor het cultuurlandschap geldt zelfs dat het de ruimtelijke context vormt. De kaartviewer van het Steunpunt is een goed hulpmiddel om het Noord-Hollandse erfgoed in zijn (historische) context te beschouwen. Je vindt hier historische kaartlagen, informatie over de stolpenstructuren en je kunt bekijken hoe de stolp zich tot het landschap verhoudt. Is er een duidelijk verkavelingspatroon zichtbaar? Staat er al lang een stolp op deze plaats? Staat de stolp aan een historische dijk en hoe loopt die dijk, en hoe ga je daarmee om in je plan?

Adviseurs (architect, interieur specialist, landschapsarchitect, restauratiearchitect, bouwhistoricus): wat zijn cultuurhistorisch waardevolle elementen om rekening mee te houden ten aanzien van gebouw en erf?

De Boerderijenstichting, archieven en historische verenigingen: zijn er historische foto’s beschikbaar van de stolp, wat is er bekend over de geschiedenis van de stolp?

Vierkantdelers: deze online stolpen community is opgezet door de Boerderijenstichting en wordt mogelijk gemaakt door het Restauratiefonds. Leden van de community delen informatie, eigen ervaringen en kennis met elkaar. Je kunt hier op zoek gaan naar informatie over de geschiedenis van de stolp en tips en tricks van andere stolpeigenaren.

Stolpenkaart: deze kaart is gemaakt op basis van de beeldbank van de Boerderijenstichting en levert in één oogopslag veel kennis voor aanvragers, adviseurs en gemeenten over bodem, landschap, regels, historische kaartlagen, begrenzingen en administratieve gegevens.

Gemeente: Ga na bij de gemeente na wat de regels zijn ten aanzien van archeologie en bouwen en welke vergunningen nodig zijn. Is er een tegemoetkoming voor een archeologische QuickScan/bureauonderzoek? Is er een regeling voor de leges? Heeft de gemeente een archeologisch adviseur? Ga vroegtijdig het gesprek aan en overleg met de gemeente wat de mogelijkheden zijn.

Bij stolpen is er over het algemeen sprake van een archeologische verwachting die betrekking heeft op de archeologische waarden die in de ondergrond aanwezig zijn. Hierbij kan gedacht worden aan:

  • resten van de bestaande stolp, de bijbehorende bouwwerken en het erf;
  • resten van voorafgaande stolp of langhuis;
  • gedempte sloten, afvalkuilen, waterputten, cisternes, kelders, steiger/botenhuis, insteekhaven en huisafval van de bewoners;
  • terpophogingen onder stolp en erf;
  • middeleeuwse bewoningsresten;
  • eventuele prehistorische bewoningsresten.

Bij verbouwing van de stolp of herinrichting van het terrein, dat met grondverzet gepaard gaat (slopen of nieuwbouw of herinrichting) treed verstoring op van de archeologische resten in de ondergrond.

Indien er sprake is van toekomstige aantasting van de in de bodem aanwezige archeologische waarden, dient archeologisch onderzoek plaats te vinden. Het omvat de volgende elementen:

  1. onderzoek vóór en of na de sloop;
  2. bouwhistorische en/of archeologische begeleiding tijdens de sloop of verbouwing;
  3. beperkt of volledig onderzoek, dan wel begeleiding;
  4. archeologisch eindrapport.

Archeologisch onderzoek: als jouw verbouwing of restauratie de grond in gaat, omdat de funderingen bijvoorbeeld hersteld moeten worden, je gaat onderheien of je een kelder gaat aanleggen, of er andere wijzigingen of bouwactiviteiten op het erf plaatsvinden op het erf, kan het zijn dat je op basis van de regels in het bestemmingsplan of de beleidskaart van de gemeente een archeologisch rapport moet aanleveren (zie hiervoor de regels in het bestemmingsplan). Hier zijn gespecialiseerde bureaus voor, wij  verwijzen kje hiervoor naar de gecertificeerde bedrijven.

Ruimtelijkeplannen.nl: je kunt het bestemmingsplan van uw gemeente ook vinden op ruimtelijkeplannen.nl. Hier kan je zien welke regels over archeologie op jouw perceel van toepassing zijn. Deze regels kunnen gevolgen hebben voor jouw herbestemmings-/verbouwingsplan. Neem hierover tijdig contact op met de gemeente.

Steunpunt kaartviewer: voor veel erfgoed is de relatie tot de omgeving van groot belang. Voor het cultuurlandschap geldt zelfs dat het de ruimtelijke context vormt. De kaartviewer van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland is een goed hulpmiddel om het Noord-Hollandse erfgoed in zijn (historische) context te beschouwen. Daarnaast bieden de kaarten een mooi overzicht van het erfgoed in de provincie. Je kan hier veel informatie vinden, waaronder informatie over geomorfologie, bodemopbouw, Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) en ook de historische kaarten. Verder zijn hier ook de beschermings-regimes vanuit Rijk, provincie en gemeente te vinden. Bovendien zijn op de kaart de archeologische dubbelbestemmingen, archeologische beleids – en verwachtingskaarten en de vrijstellingsgrenzen te vinden.

Stolpenkaart. De https://kaarten.mooinoord-holland.nl/viewer/app/Stolpenkaart?version=stolpenkaart is gemaakt op basis van de beeldbank van de Boerderijenstichting en levert in één oogopslag veel specifieke kennis voor aanvragers, adviseurs en gemeenten over bodemkaarten, geomorfologie, het Actuele Hoogtebestand (AHN), landschap, historische kaartlagen, begrenzingen en administratieve gegevens.

Omgevingsvergunning: aardkundige monumenten zijn grondlagen met een bijzondere ontstaanswijze, geologische opbouw en geomorfologie. Bouw- en graafwerkzaamheden zijn hierin bijvoorbeeld niet zomaar toegestaan. Aardkundige monumenten hebben namelijk een beschermde status. Laat je bijvoorbeeld een kabelgoot graven voor kabels en leidingen naar jouw nieuwbouwhuis dan heb je hiervoor een omgevingsvergunning nodig die je aanvraagt bij het Omgevingsloket (OLO).

Omgevingsdiensten: gemeenten en omgevingsdiensten checken of de werkzaamheden mogelijk een aardkundig monument aantasten. Als dit het geval is, moet je hiervoor een ontheffing aanvragen bij de Omgevingsdienst van jouw regio. Neem contact op met de omgevingsdienst van jouw regio om te achterhalen wat de procedure is.

NB:

Met de invoering van de Omgevingsverordening NH2020 (oktober 2020) zijn aardkundige monumenten niet meer via een apart regime beschermd maar worden als kernkwaliteit beschreven in het Bijzonder Provinciaal Landschap (en vallen dan dus onder dat regime).

Zie voor dit onderwerp ook sectie 3 – Architectuur, restauratie, herbestemmen en verbouwen

(Duurzaamheidsloket van) de gemeente: hier kun je terecht met vragen zoals: wat zijn de regels ten aanzien van verduurzaming, is er subsidie voor verduurzaming, hoe zit het met verduurzaming en de omgevingsvergunning, wordt er korting op de leges geboden, zijn bepaalde ingrepen vergunningsvrij?

Nationaal Restauratie Fonds (NRF): het Restauratiefonds is een financiële aanbieder (zonder winstoogmerk) gericht op monumenten. Ze verstrekt informatie over restauratie en verduurzaming in relatie tot (aankoop)financiering.

Erkende Restauratie Techniek Monumentenzorg (ERM): het ERM heeft richtlijnen opgesteld voor het verduurzamen van historische gebouwen. Zie onder andere: ‘Uw monument energiezuinig’.

Gespecialiseerde adviseurs: je kunt adviseurs van bijvoorbeeld het Duurzaam Bouwloket, de Monumentenwacht, OOM advies, het NIBE en de Groene Grachten raadplegen voor duurzaamheidsadvies en energiescans. Ook je architect kan ondersteunen bij de verduurzaming van de stolp.

Provincie Noord-Holland: zijn er subsidies voor het verduurzamen van stolpboerderijen en aan welke voorwaarden moet voldaan worden? Zie de subsidieregeling ‘duurzaam benutten’ en het Noord-Holland fonds voor monumenten.

Boerderijenstichting Noord-Holland: o.a. praktische tips en adviezen over verduurzaming van stolpboerderijen en stolpencolleges over verduurzaming.

Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed: algemene informatie en brochures over het verduurzamen van rijksmonumenten en monumentale bouw.

Rijksoverheid: het Rijk verstrekt subsidies op een aantal apparaten en energiebesparende maatregelen.

Energieleveranciers: er is een regeling waarmee asbestdaken verwijderd worden in ruil voor het beschikbaar stellen van agrarische daken ten behoeve van de plaatsing van zonnepanelen. Een aantal gemeenten hebben hier een gemeentelijke regeling voor.

Commissie ruimtelijke kwaliteit/welstandscommissie: de commissie ruimtelijke kwaliteit of welstandscommissie beoordeelt het plan aan de hand van de welstandsnota van de gemeente en brengt daarover een advies uit aan het gemeentebestuur. Het gemeentebestuur bepaalt daarna of je een omgevingsvergunning voor je plannen krijgt. De welstandsnota kun je vinden op de website van de gemeente. Sommige welstandsnota’s hebben specifieke objectgerichte criteria voor stolpboerderijen. Ga al vroeg in gesprek met de commissie. Je kunt (via de gemeente) al een afspraak maken met de commissie als het plan nog niet is uitgewerkt; dat maakt een open gesprek mogelijk met de specialisten in de commissie.

Monumentencommissie: als de stolp beschermd is al gemeentelijk-, provinciaal- of rijksmonument, of als je stolp in een beschermd dorps- of stadsgezicht staat, ga je in gesprek met de monumentencommissie over je plannen voor restauratie, herbestemming of verbouwing. In veel gemeenten wordt het monumentenadvies gegeven door de commissie ruimtelijke kwaliteit (gecombineerde welstands-en monumentencommissie). De monumentencommissie kijkt welke monumentale waarden de stolp heeft en weegt die af tegen de gevolgen van de voorgestelde ingrepen in het monument. Vaak dragen de adviseurs in de commissie vanuit hun ervaring tips en verbeterpunten aan voor je plannen.

Welke ingrepen in een monument vergunningsvrij zijn en voor welke je een vergunning moet aanvragen kun je opzoeken: https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2018/01/01/vergunningvrij.

Vierkantdelers: deze online stolpencommunity is opgezet door de Boerderijenstichting en wordt mogelijk gemaakt door het Restauratiefonds. Leden van de community delen informatie, eigen ervaringen en kennis met elkaar. Je kunt de community vragen stellen over je verduurzamingsplan.

Online hulpmiddelen: o.a. de Toolkit duurzaam erfgoed en de Groene Stolpen Menukaart. Op beide sites tref je praktische informatie aan over de verduurzaming van je historische gebouw.

Gespecialiseerde adviseurs (bouwkundige, constructeur, architect, installatieadviseur, aannemer): wat is de bouwtechnische staat van deze stolp en welke kosten zijn gemoeid met herstel/restauratie? Wat is het restauratieadvies? De Monumentenwacht is gespecialiseerd in het bouwkundig onderhoud en meerjarige restauratieplannen voor historische gebouwen.

Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg: de ERM heeft verschillende richtlijnen opgesteld voor het restaureren, onderhouden en verduurzamen van historische gebouwen.

De Boerderijenstichting: de Boerderijenstichting voert huisbezoeken uit. De bouwkundig adviseur van de Boerderijenstichting geeft je een indicatie van de bouwtechnische staat van de stolp. Dit is geen volledige bouwtechnische analyse. Als je juridisch bewijs nodig hebt of een officiële procedure ingaat, heb je (bijna) altijd een volledige bouwtechnische analyse nodig.

Gespecialiseerde adviseurs, zoals makelaars, restauratiearchitecten en architecten: vraag je adviseur naar concrete voorbeelden van herbestemde-, gerestaureerde-, gesplitste- en verbouwde stolpen.

De Boerderijenstichting: de Boerderijenstichting heeft een groot netwerk en bestaat al lang, waardoor leden veel kunnen vertellen over andere projecten die in het verleden zijn uitgevoerd.

Loods herbestemming: de provincie Noord-Holland wil verval en leegstand van religieus, agrarisch, militair en industrieel erfgoed voorkomen, onder meer door de inzet van de loods herbestemming monumenten. De loods kan je helpen je herbestemmingsidee aan een pand te koppelen of andersom. Aan wat voor herbestemmingen kan je denken? Wat maakt een herbestemming tot een succes?

Vierkantdelers: deze online stolpencommunity is opgezet door de Boerderijenstichting en wordt mogelijk gemaakt door het Restauratiefonds. Leden van de community delen informatie, eigen ervaringen en kennis met elkaar. Je kunt hier op zoek gaan naar voorbeelden van je ingreep. Denk aan lichttoetreding, dakopbouwen, ramen, materialen en kleurgebruik.

Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland: het Steunpunt heeft een reeks voorbeeldprojecten op de website staan van inspirerende herbestemmingen. Hier staan ook enkele stolpboerderijen tussen.

Gespecialiseerde adviseurs (landschapsarchitect, tuinarchitect): bij een stolp hoort een boerenerf. Maar wat is dat? Wat is een passende indeling en welke soorten zijn er? Vraag een landschaps- of tuinarchitect om een erfinrichtingsplan of -ontwerp te maken.

Leidraad Landschap en Cultuurhistorie: in de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie van provincie Noord-Holland zijn verschillende typen stolpenstructuren aangewezen. Deze structuren zijn samenhangende reeksen of zwermen van stolpen. Denk aan binnenduinrandlinten, West-Friese linten, veenlinten of de stolpenzwermen op Texel. In de Leidraad zijn zes verschillende typen structuren genoemd. Je kunt hier meer leren over de ontstaansgeschiedenis, de karakteristieken en de ontwikkelingsprincipes voor de verschillende typen stolpenstructuren.

Landschap Noord-Holland: Landschap Noord-Holland zet zich in voor bescherming en behoud van natuur, waardevolle landschappen en cultuurhistorisch erfgoed in Noord-Holland. Zij ontwikkelde een reeks zeer nuttige ervenhandboeken aan de hand waarvan je een boerenerf streekeigen kunt maken.

Pomologische Vereniging Noord-Holland: de Pomologische Vereniging stimuleert het behoud van hoogstamfruitbomen door activiteiten als cursussen, adviezen en het uitvoeren van onderzoeksprojecten. De meeste stolpboerderijen hadden vroeger een boomgaard met inheemse appel- en perenbomen. Neem contact op met de Pomologische Vereniging als je hier meer over wilt leren of als je advies nodig hebt.