Stolpenwijzer

Plannen om een stolp te kopen, verbouwen, restaureren, verduurzamen of herbestemmen? Lees hieronder informatie en tips over onderwerpen die hierbij aan de orde kunnen komen, zoals financiering, vergunningen en planologie, archeologie, architectuur en erf, cultuurhistorie, subsidies, verduurzaming en bouwtechnische vraagstukken.

Gemeente – Elke gemeente heeft een eigen subsidieregeling. Sommige gemeenten hebben financiële regelingen voor cultuurhistorisch waardevolle gebouwen. Neem contact op met de gemeente of kijk op de gemeentelijke website voor informatie over subsidies, leningen en korting op de leges. 

Restauratiefonds – Het Nationaal Restauratiefonds(NRF) is een financiële aanbieder zonder winstoogmerk die zich richt op monumenten. Het fonds biedt diverse leningen en subsidies aan. De leningen en regelingen kunnen per gemeente en provincie verschillen vanwege de verschillende afspraken van het NRF met gemeenten en provincies. 

Gespecialiseerde adviseurs – Hieronder vallen bijvoorbeeld banken, financieel adviseurs en makelaars. Zij kunnen helpen met vragen over financieringsmogelijkheden en kosten. 

De provincie Noord-Holland heeft een handige Wegwijzer financieringsmogelijkheden gebouwd erfgoed. Voor gebouwen die geen woonhuis zijn, geeft Subsidies restauratie en onderhoud uitsluitsel of een monument hiervoor in aanmerking komt. Zie ook het Noord-Holland fonds voor monumenten. 

Boerderijenfonds – Het Boerderijenfonds is een landelijk stimuleringsfonds voor agrarisch erfgoed dat wordt herbestemd in combinatie met verduurzaming en/of restauratie. Het fonds richt zich op herbestemmingsprojecten van historisch waardevolle boerderijen, die bijdragen aan een toekomstbestendig platteland. 

Rijk – Eigenaren van rijksmonumenten kunnen aanspraak maken op meerdere subsidies, onder meer onderhouds- en herbestemmingssubsidies. 

Gemeente – in veel gevallen is een omgevingsvergunning nodig voordat een plan in uitvoering kan worden genomen. Soms is een bestemmingswijziging noodzakelijk. Wat zijn de herbestemmingsmogelijkheden op basis van het beleid? Welke functies ziet de gemeente graag? 

Kijk voor een goed inzicht wat er mogelijk is op het Omgevingsloket en op de kaartviewer van het Steunpunt Cultureel Erfgoed. 

Een omgevingsvergunning kan via verschillende procedures worden aangevraagd. De juiste procedure hangt af van het project en de gemeentelijke regels. Zo kan een aanvrager te maken krijgen met een ‘binnenplanse procedure’, een ‘binnenplanse afwijkingsbevoegdheid’, de ‘kruimelgevallenregeling’, een ‘uitgebreide procedure’ of een ‘postzegelbestemmingsplan’. Neem altijd contact op met de gemeente om te vragen of zij het plan aanvaardbaar vindt, welke ontwikkelingen zij graag ziet, welke procedure van toepassing is en welke eisen en voorwaarden aan deze procedure zijn verbonden. 

Steunpunt Cultureel Erfgoed kaartviewer – Voor veel erfgoed is de relatie tot de omgeving van belang. Voor het cultuurlandschap is de omgeving zelfs de ruimtelijke context. De kaartviewer van het Steunpunt Cultureel Erfgoed helpt om het Noord-Hollandse erfgoed in zijn (historische) context te beschouwen. Daarnaast bieden de kaarten een mooi overzicht van het (agrarisch) erfgoed in de provincie. Hier is informatie te vinden over bestemmingsplannen, landschappelijke structuren (zoals dijken en militair erfgoed), monumenten en beschermde gezichten, administratieve gegevens (zoals de BAG en het kadaster), landschapstypen en ondergrond en historische informatie (zoals historische kaartlagen). 

Planoloog – Een planologisch adviseur kan helpen bij het opstellen van bestemmingsplannen en ruimtelijke onderbouwingen. 

Stolpenconsulent – De stolpenconsulent helpt initiatiefnemers en/of eigenaren met een ‘stolpenadvies’ bij de transformatie van hun stolp. Het stolpenadvies is een adviestraject op maat en beoogt de ruimtelijke kwaliteit bij transformaties te vergroten. Het stolpenadvies is vooral doeltreffend als regels en uitgangspunten van de gemeente op gespannen voet staan met wensen en eisen van de initiatiefnemer en/of eigenaar, of als een initiatiefnemer een ingrijpend ruimtelijk plan heeft waarvoor de gemeente een tegenprestatie als voorwaarde stelt. Past het plan binnen het gemeentelijk beleid? Dan is een stolpenadvies niet nodig. Vraag de architect of bouwtechnisch tekenaar om ondersteuning bij de aanvraag van een omgevingsvergunning. 

Indien het perceel zich in het buitengebied bevindt én er een ingrijpend plan ligt of de bestemming wordt gewijzigd, kan het plan beoordeeld worden door de Adviescommissie Ruimtelijke Ontwikkeling (ARO). 

Zie voor dit onderwerp ook: 7. Verduurzaming 

Adviseurs (architect, interieurarchitect, restauratiearchitect, constructeur, (restauratie)aannemer, bouwhistoricus) – Zij adviseren over het maken van een (technisch) ontwerp voor gebouwen en bijgebouwen, het opstellen van bouwhistorische waarderingen, het maken van restauratieplannen en het uitvoeren van het plan. 

Adviescommissie – Ruimtelijk kwaliteitsadvies is gericht op de kwalitatieve inbedding van een plan in zijn omgeving. De adviescommissie bestaat uit experts op meerdere ruimtelijke disciplines zoals cultuurhistorie, monumenten, welstand, landschap, stedenbouw en openbare ruimte. De commissie brengt advies uit aan het gemeentebestuur. Met de Omgevingswet in werking geldt er een overgangsperiode voor welstandnota’s. Ga al vroeg in gesprek met de commissie. Een initiatiefnemer kan (via de gemeente) al een afspraak maken met de commissie als het plan nog niet is uitgewerkt. Dat maakt een open gesprek mogelijk met de specialisten in de commissie. 

Monumentencommissie – Als de stolp beschermd is als gemeentelijk-, provinciaal- of rijksmonument, of als je stolp in een beschermd dorps- of stadsgezicht staat, ga je in gesprek met de monumentencommissie over de plannen voor restauratie, herbestemming of verbouwing. In veel gemeenten wordt het monumentenadvies gegeven door de commissie ruimtelijke kwaliteit (gecombineerde welstands- en monumentencommissie). De monumentencommissie kijkt welke monumentale waarden de stolp heeft en weegt die af tegen de gevolgen van de voorgestelde ingrepen in het monument. Vaak dragen de adviseurs in de commissie vanuit hun ervaring tips en verbeterpunten aan voor de plannen van de initiatiefnemer. 

Welke ingrepen in een monument vergunningsvrij zijn en voor welke een vergunning nodig is, is te vinden op de website van de RCE. 

Stolpenconsulent – De stolpenconsulent helpt initiatiefnemers en/of eigenaren bij de transformatie van hun stolp met een stolpenadvies. Het stolpenadvies is een adviestraject op maat en beoogt de ruimtelijke kwaliteit bij transformaties te vergroten. Het stolpenadvies is vooral doeltreffend als regels en uitgangspunten van de gemeente op gespannen voet staan met wensen en eisen van de initiatiefnemer en/of eigenaar, of als een initiatiefnemer een ingrijpend ruimtelijk plan heeft waarvoor de gemeente een tegenprestatie als voorwaarde stelt. Past het plan binnen het gemeentelijk beleid? Dan is een stolpenadvies niet nodig. Vraag de architect of bouwtechnisch tekenaar om ondersteuning bij de aanvraag van een omgevingsvergunning. 

Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) – De ERM heeft richtlijnen opgesteld voor het restaureren, onderhouden en verduurzamen van historische gebouwen. 

De Boerderijenstichting – Regionale en lokale archieven en historische verenigingen bieden veel kennis over stolpen uit de regio: wat zijn passende ingrepen bij deze stolp, wat zijn kenmerken van stolpboerderijen in deze regio? Denk aan dakspiegels, kleurstellingen en gevelindelingen. De Boerderijenstichting heeft bijvoorbeeld een publicatie over lichttoetreding bij stolpen: ‘De dans der daklichten’, en een beeldbank met beeldmateriaal en informatie over het overgrote deel van de Noord-Hollandse stolpen. 

Steunpunt Cultureel Erfgoed kaartviewer – Voor veel erfgoed is de relatie tot de omgeving van belang. Voor het cultuurlandschap is de omgeving zelfs de ruimtelijke context. De kaartviewer is een goed hulpmiddel om het Noord-Hollandse erfgoed in zijn (historische) context te beschouwen. Hier zijn historische kaartlagen en informatie over de stolpenstructuren te vinden en over hoe de stolp zich tot het landschap verhoudt. Is er een duidelijk verkavelingspatroon zichtbaar? Staat er al lang een stolp op deze plek? Staat de stolp aan een historische dijk en hoe loopt die dijk, en hoe ga je daarmee om in je plan? 

Adviseurs (architect, interieurspecialist, landschapsarchitect, restauratiearchitect, bouwhistoricus) – Wat zijn cultuurhistorisch waardevolle elementen om rekening mee te houden ten aanzien van gebouw en erf? 

De Boerderijenstichting, archieven en historische verenigingen – Zijn er historische foto’s beschikbaar van de stolp, wat is er bekend over zijn geschiedenis? 

Vierkantdelers – Deze online stolpencommunity is opgezet door de Boerderijenstichting en wordt mogelijk gemaakt door het Restauratiefonds. Leden van de community delen informatie, ervaringen en kennis met elkaar. Hier is informatie te vinden over de geschiedenis van de stolp en tips van andere stolpeigenaren. 

Gemeente – Ga bij de gemeente na wat de regels zijn voor archeologie en bouwen en welke vergunningen nodig zijn. Is er een tegemoetkoming voor een archeologische quickscan of bureauonderzoek? Is er een regeling voor de leges? Heeft de gemeente een archeologisch adviseur? Overleg vroegtijdig met de gemeente wat de mogelijkheden zijn. 

Bij stolpen is er over het algemeen sprake van een archeologische verwachting over de archeologische waarden die in de ondergrond aanwezig zijn. Hierbij kan gedacht worden aan:
• resten van bestaande stolp, bijbehorende bouwwerken en erf
• resten van vroegere stolp of langhuis
• gedempte sloten, afvalkuilen, waterputten, cisternes, kelders, steiger/botenhuis, insteekhaven en huisafval van de bewoner
• terpophogingen onder stolp en erf
• middeleeuwse bewoningsresten
• prehistorische bewoningsresten. 

Bij verbouwing van de stolp of herinrichting van het terrein waarbij grondverzet wordt gepleegd (slopen en nieuwbouw of herinrichting), treedt verstoring op van de archeologische resten in de ondergrond. 

Indien er sprake is van toekomstige aantasting van de in de bodem aanwezige archeologische waarden, dient archeologisch onderzoek plaats te vinden. Dat omvat de volgende elementen:
• onderzoek vóór en/of na de sloop
• bouwhistorische en/of archeologische begeleiding tijdens de sloop of verbouwing
• beperkt of volledig onderzoek, dan wel begeleiding
• archeologisch eindrapport. 

Archeologisch onderzoek – Soms is een verbouwing of restauratie ingrijpend omdat die de grond in gaat – bijvoorbeeld omdat de funderingen hersteld moeten worden, er moet worden geheid, er een kelder wordt aangelegd, of andere wijzigingen of bouwactiviteiten plaatsvinden op het erf. Afhankelijk van de regels in het bestemmingsplan of de beleidskaart van de gemeente moet dan wellicht een archeologisch rapport worden aangeleverd (zie hiervoor de regels in het bestemmingsplan). Hier zijn gespecialiseerde bureaus voor, bij voorkeur gecertificeerde bedrijven. 

Steunpunt Cultureel Erfgoed kaartviewer – Voor veel erfgoed is de relatie tot de omgeving van groot belang. Voor het cultuurlandschap is de omgeving zelfs de ruimtelijke context. De kaartviewer van het Steunpunt Cultureel Erfgoed is een hulpmiddel om het Noord-Hollandse erfgoed in zijn (historische) context te beschouwen. Daarnaast bieden de kaarten een mooi overzicht van het erfgoed in de provincie. Hier is veel informatie vinden, waaronder over geomorfologie, bodemopbouw, Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) en ook historische kaarten. Verder zijn hier ook de beschermingsregimes vanuit Rijk, provincie en gemeente te vinden. Bovendien staan op de kaart de archeologische dubbelbestemmingen, archeologische beleids- en verwachtingskaarten en de vrijstellingsgrenzen. 

Omgevingsvergunning – Aardkundige monumenten zijn grondlagen met een bijzondere ontstaanswijze, geologische opbouw en geomorfologie. Bouw- en graafwerkzaamheden zijn hier bijvoorbeeld niet zomaar toegestaan, aardkundige monumenten hebben een beschermde status. Voor het graven van een kabelgoot voor kabels en leidingen naar een nieuwbouwhuis is een vergunning nodig die via het Omgevingsloket kan worden aangevraagd. 

Omgevingsdiensten – Gemeenten en omgevingsdiensten checken of de werkzaamheden mogelijk een aardkundig monument aantasten. Als dit het geval is, moet moet een initiatiefnemer of eigenaar hiervoor een ontheffing aanvragen bij de Omgevingsdienst van de regio. Neem contact op met de omgevingsdienst van de regio om te achterhalen wat de procedure is. 

Zie voor dit onderwerp ook: 3. Architectuur, restauratie, herbestemmen en verbouwen 

(Duurzaamheidsloket van) de gemeente – Hier kun je terecht met vragen zoals: wat zijn de regels voor verduurzaming, is er subsidie voor verduurzaming, hoe zit het met verduurzaming en de omgevingsvergunning, wordt er korting op de leges geboden, zijn bepaalde ingrepen vergunningsvrij? 

Nationaal Restauratie Fonds (NRF) – Het Restauratiefonds is een financiële aanbieder zonder winstoogmerk gericht op monumenten. Ze informatie over restauratie en verduurzaming in relatie tot (aankoop)financiering. 

Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) – Het ERM heeft richtlijnen opgesteld voor het verduurzamen van historische gebouwen. Zie onder andere: ‘Uw monument energiezuinig’. 

Gespecialiseerde adviseurs – Adviseurs zoals het Duurzaam Bouwloket, de Monumentenwacht, OOM advies, het NIBE en de Groene Grachten kunnen worden geraadpleegd voor duurzaamheidsadvies en energiescans. Ook de architect kan ondersteunen bij de verduurzaming van de stolp. 

Provincie Noord-Holland – Zijn er subsidies voor het verduurzamen van stolpboerderijen en aan welke voorwaarden moet voldaan worden? Zie de subsidieregeling ‘duurzaam benutten’ en het Noord-Holland fonds voor monumenten. 

Boerderijenstichting Noord-Holland – De stichting geeft onder meer praktische tips en adviezen over verduurzaming van stolpboerderijen en ‘stolpencolleges’ over verduurzaming. 

Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) – De RCE geeft algemene informatie en brochures over het verduurzamen van rijksmonumenten en monumentale bouw. 

Rijksoverheid – Het Rijk verstrekt subsidies op een aantal apparaten en energiebesparende maatregelen. 

Commissie ruimtelijke kwaliteit of welstandscommissie – De commissie beoordeelt het plan aan de hand van de welstandsnota van de gemeente en brengt daarover een advies uit aan het gemeentebestuur. Dat bepaalt vervolgens of een omgevingsvergunning voor de plannen wordt gegeven. Zie voor de welstandsnota de website van de gemeente. Sommige welstandsnota’s hebben specifieke objectgerichte criteria voor stolpboerderijen. Ga al vroeg in gesprek met de commissie. Een initiatiefnemer kan (via de gemeente) al een afspraak maken met de commissie als het plan nog niet is uitgewerkt; dat maakt een open gesprek mogelijk met de specialisten in de commissie. 

Monumentencommissie – Als de stolp beschermd is als gemeentelijk, provinciaal of rijksmonument, of als de stolp in een beschermd dorps- of stadsgezicht staat, gaat de initiatiefnemer in gesprek met de monumentencommissie over de plannen voor restauratie, herbestemming of verbouwing. In veel gemeenten wordt het monumentenadvies gegeven door de commissie ruimtelijke kwaliteit (gecombineerde welstands- en monumentencommissie). De monumentencommissie kijkt welke monumentale waarden de stolp heeft en weegt die af tegen de gevolgen van de voorgestelde ingrepen in het monument. Vaak dragen de adviseurs in de commissie vanuit hun ervaring tips en verbeterpunten aan voor de plannen. 

Vierkantdelers – Deze online stolpencommunity is opgezet door de Boerderijenstichting en wordt mogelijk gemaakt door het Restauratiefonds. Leden van de community delen informatie, ervaringen en kennis met elkaar. In de community kunnen deelnemers elkaar vragen stellen over hun verduurzamingsplan. 

Online hulpmiddelen – Hieronder vallen onder meer de Toolkit duurzaam erfgoed en de Groene Stolpen Menukaart. Beide websites bevatten praktische informatie over de verduurzaming van historische gebouwen. 

Gespecialiseerde adviseurs (bouwkundige, constructeur, architect, installatieadviseur, aannemer) – Wat is de bouwtechnische staat van deze stolp en wat zijn de kosten voor herstel/restauratie? Wat is het restauratieadvies? De Monumentenwacht is gespecialiseerd in het bouwkundig onderhoud en meerjarige restauratieplannen voor historische gebouwen. 

Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) – De ERM heeft richtlijnen opgesteld voor het restaureren, onderhouden en verduurzamen van historische gebouwen. 

De Boerderijenstichting Noord-Holland – De bouwkundig adviseur van de Boerderijenstichting kan een indicatie geven van de bouwtechnische staat van de stolp. Dit is geen volledige bouwtechnische analyse. Voor juridisch bewijs of bij het ingaan van een officiële procedure, is (bijna) altijd een volledige bouwtechnische analyse nodig. 

Gespecialiseerde adviseurs, zoals makelaars, restauratiearchitecten en architecten – Vraag de adviseur naar concrete voorbeelden van herbestemde, gerestaureerde, gesplitste en verbouwde stolpen. 

De Boerderijenstichting Noord-Holland heeft een groot netwerk en bestaat al lang, waardoor leden veel kunnen vertellen over vergelijkbare projecten in het verleden. 

Vierkantdelers – Deze online stolpencommunity is opgezet door de Boerderijenstichting en wordt mogelijk gemaakt door het Restauratiefonds. Leden van de community delen informatie, ervaringen en kennis met elkaar. Hier zijn voorbeelden te vinden van veel ingrepen, denk aan lichttoetreding, dakopbouw, ramen, materialen en kleurgebruik. 

Gespecialiseerde adviseurs (landschapsarchitect, tuinarchitect) – Bij een stolp hoort een boerenerf. Maar wat is dat? Wat is een passende indeling en welke soorten zijn er? Vraag een landschaps- of tuinarchitect om een erfinrichtingsplan of -ontwerp te maken. 

Leidraad Landschap en Cultuurhistorie – In de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie van de provincie Noord-Holland zijn verschillende typen stolpenstructuren aangewezen. Deze structuren zijn samenhangende reeksen of zwermen van stolpen. Denk aan binnenduinrandlinten, West-Friese linten, veenlinten of de stolpenzwermen op Texel. De leidraad onderscheidt zes typen structuren. Vind hier meer over de ontstaansgeschiedenis, de karakteristieken en de ontwikkelingsprincipes van de verschillende typen stolpenstructuren. 

Landschap Noord-Holland – Landschap Noord-Holland zet zich in voor bescherming en behoud van natuur, waardevolle landschappen en cultuurhistorisch erfgoed in Noord-Holland. Het ontwikkelde een reeks nuttige ervenhandboeken die behulpzaam zijn bij het streekeigen maken van een boerenerf. 

In samenwerking met Landschap Noord-Holland biedt MOOI Noord-Holland de ervenconsulent aan. De ervenconsulent is een gespecialiseerde adviseur, meestal een landschapsarchitect. Hij of zij kan bij u langskomen voor een ‘keukentafelgesprek’ als er veranderingen op uw erf gaan plaatsvinden door bijvoorbeeld de bouw van een nieuwe schuur of de aanleg van de tuin. De ervenconsulent helpt u om van uw erf een visitekaartje te maken, zowel voor uw bedrijf als voor de streek. Er wordt gesproken over de bebouwing en beplanting, de relatie met het landschap, materiaalgebruik, kleur en details. Het advies wordt schriftelijk uitgebracht aan de opdrachtgever. Het advies kan het proces van de vergunningaanvraag versnellen. De ervenconsulent adviseert zowel particulieren als gemeenten. 

Pomologische Vereniging Noord-Holland – De Pomologische Vereniging stimuleert het behoud van hoogstamfruitbomen door activiteiten als cursussen, adviezen en het uitvoeren van onderzoeksprojecten. De meeste stolpboerderijen hadden vroeger een boomgaard met inheemse appel- en perenbomen. Neem contact op met de Pomologische Vereniging voor meer informatie of advies.